شرحی بر کتب و سنگ نوشته ها

سنگ نوشته بیستون که به دستور داریوش یکم، پادشاه هخامنشی بر سینه کوهی در شهر بیستون از توابع شهرستان هرسین در استان کرمانشاه کنونی کنده شده است، یکی از بزرگترین سنگ نوشته های جهان به شمار می رود. داریوش در این سنگ نوشته به برخی اقدامات خود ازجمله سرکوب گئومات مُغ ... اشاره کرده است.

داریوش شاه گوید: این شاهی که گئومات مغ از کمبوجیه [پسر کورش بزرگ] ستانده دیرگاهان در [خاندان] ما بود. آن گئومات مغ (آن را) از کمبوجیه ستاند. هم پارس، هم ماد، هم سایر کشورها را او تصرف کرد و از آنِ خود نمود. او شاه شد ... سپس من با چند مرد، آن گئومات مغ و آنهایی را که برترین مردانِ دستیار [او] بودند، کشتم ... شاهی را از او ستاندم. به خواست اهَورَه مزدا من شاه شدم ...

سنگ نوشته بیستون بعنوان یک سند تاریخی معتبر محسوب می شود زیرا اطّلاعات فراوانی از تحولات آن دوران بیان داشته است.

کتاب هایی بوده که حاوی اسامی و اقدامات شاهان باستان بوده است.

تاریخ نگاری در مفهوم کامل آن، از قرن پنجم پیش از میلاد در یونان باستان و با ظهور مورّخ بزرگی بنام هرودت (پدر تاریخ) آغاز شد. کتاب تاریخ او که بخش عمده مطالب آن به شرح جنگ های یونان و ایران اختصاص دارد، کهن ترین و کامل ترین اثر تاریخی به جا مانده از عصر باستان است. [نام برخی از مورخان دوران اسلامی، عبارت است از طبری، بیهقی و ....]

اقوام و جوامع باستانی، حتّی پیش از اختراع خط نیز به سرگذشت پیشینیان خود توجه و علاقه نشان میدادند. ازاین رو، سرگذشت قوم و اجتماع خود را معمولا از ابتدای آفرینش به صورت شفاهی و سینه به سینه نقل میکردند. این سرگذشت نامه ها آمیخته با افسانه و داستان های حماسی بود و بعدها که تاریخ نگاری آغاز شد، بخش هایی از آنها به کتاب های تاریخی نیز راه یافت.